Vakanüvis yazdı! Musul’u alacaktık, darbeci Cihan mani oldu

Musul’u alacaktık, darbeci Cihan mani oldu

Vakanüvis

Kerkük Özerk Bölgesi’nde tansiyon yüksek. Son günlerde Türkmen, Arap ve Kürt aşiretleri ortasında yaşanan tansiyon, sokağa çıkma yasağına yol açtı. Dün de Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin üzerinde “Kerkük Kürdistan’dır” yazılı bir posta pulunu piyasaya sürmesi krizde yeni bir kademe oldu. Musul ve Kerkük coğrafyasındaki her kıpırdanmada olduğu üzere son hareketlenmede de Türkiye’nin geçmişten bugüne bölgeyle olan alakası akıllara geldi…

Kerkük ve Musul’un mazisi…

Kerkük, Kuzey Irak’ta, başşehir Bağdat’ın yaklaşık 250 kilometre kuzeyinde, Kürdistan’daki Zagros Dağları’nın eteklerinde yer alıyor. Kent, Hasa Irmağı kıyısında, 5000 yılı aşkın arkeolojik kalıntıların bulunduğu bir bölgede konseyi. Kent, antik çağlardan beri tarihi ve etnik açıdan çok karışık bir merkez. Birinci yerleşimcileri Hurriler, Mitanniler ve Aramiler olan Kerkük’te bugün de Müslüman Kürt, Arap ve Türkmenler ile az sayıdaki Süryani topluluğu yaşıyor. Osmanlı periyodunda kent merkezi çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu, Kürtler ise taşranın çoğunluğunu meydana getiriyordu.

Musul ise El Cezire bölgesinde, Dicle Irmağı kıyısında, eski Ninova kentinin batısında kurulmuş bir yerleşim yeri. Antik çağdan sonra Hıristiyanlığın kıymetli bir merkezi haline gelen Musul, Halife Ömer vaktinde ise İslam yönetimine girmişti. O tarihten sonra Musul, bugüne kadar devlet ve topluluklar değişse de Müslüman çoğunluğun yaşadığı bir belde oldu.

1926 Haziranına kadar Musul ve Kerkük bizimdi

Sözkonusu coğrafya Misak-ı Ulusal kavramının ortaya çıkışından itibaren Türkiye’nin gündeminde sıklıkla yer almıştı. Bu iki kent, 1926 yılına kadar – ihtilaflı olmakla birlikte – Misak-ı Ulusal kapsamındaydı. Türkiye, milletlerarası her platformda Musul’un tarihi olarak ebediyen Osmanlı toprağı kaldığını ve Birinci Dünya Savaşı sonunda da bu durumun değişmediğini, vilayetin nüfusunun üçte ikisinin Müslüman Türk ve Kürtlerden oluştuğunu, bu durumda tarihi, askeri ve etnik münasebetlere nazaran Musul’un Türkiye sonları içinde olması gerektiğini savunuyordu.

Hâttâ, 29 Ekim 1923’ten sonra hazırlanan haritalarda Musul vilayeti ulusal sonlar içerisinde gösterilmişti. Yeniden, 1924 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yılbaşı anısı olarak hazırlanan haritada da Musul vilayeti Türkiye hudutları ortasında yer alıyordu. Lakin İngilizlerin ağır temaslarıyla / baskılarıyla Ankara’da bu mevzu üzerinde yapılan görüşmelerin sonucunda 5 Haziran 1926 tarihinde Ankara Antlaşması imzalandı, 7 Haziran’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen mutabakatla Musul ve Kerkük vilayetlerinin Irak’a verilmesi karara bağlandı.

Petrol gelirinden hisse alıyorduk

Türkiye’nin Musul’u kaybetmesinin ziyanını azaltmak için bölgede üretilen petrolden hisse alma gündeme gelmişti. Bununla ilgili iki evrak hazırlanmıştı. Birinci evrak, 14 Mart 1925 tarihinde Türk Petrol Şirketi ile Irak hükümeti ortasında imzalanan imtiyaz anlaşmasıydı. Oburu ise İngiltere ve Irak’la imzaladığımız 5 Haziran 1926 tarihli Ankara Anlaşması’ydı. Bu mutabakatlara nazaran Türkiye 25 yıl mühletle Irak’ın petrol gelirinden yıllık yüzde 10 oranında bir hisse alacaktı. Ne var ki Türkiye’ye hem daha kısa mühletle hem de ödenmesi gereken ölçünün çok daha altında ödeme yapıldı. Öncelikle ödeme 1926’da değil 1931’de başlamıştı. Tekrar ödemenin 25 yıl sürmesi karara bağlanmasına karşın tediyeler 1950 yılında sona ermişti. Savlara nazaran Türkiye bu müddet içerisinde yalnızca 3,5 milyon sterlinlik bir ödeme almıştı.

Merhum Özal’ın Musul ve Kerkük planı

Türk yetkililer 1960’lı ve 70’li yıllarda mevzuyu pek gündeme getirmemişti. Lakin 1980’li yılların ikinci yarısında iktidara ANAP’ın gelmesiyle birlikte Musul ve Kerkük tekrar sıcak gündem unsuru olacaktı. Anavatan Partisi Genel Lideri ve Başbakan merhum Turgut Özal, bu iki kentin, bilhassa de Musul’un Türkiye’nin elinden haksız bir halde alındığı, hasebiyle bu tarihî kusurun düzeltilmesi gerektiği görüşündeydi.

Genelkurmay Lideri Özal’ı durdurabilmek için istifa etti

Özal, kapalı devre toplantılarda mevzuyu sık sık gündeme getiriyordu. ANAP’ın eski Sakarya Milletvekili Yalçın Koçak, yıllar evvel verdiği bir beyanatta, Özal’ın Körfez Savaşı sırasında Musul’a girmeyi istediğini belirterek, “Özal çıkmamak üzere girmek istedi Musul’a lakin Kenan Cihan ve NATO’cu askeri küme buna karşı çıkarak engelledi. Hâttâ Genelkurmay Lideri Necip Torumtay Özal’ın Musul’a girme kararlığını görünce istifa etti.” sözlerini kullanmıştı. Koçak, 1992 yılında Turgut Özal’ın direktifiyle Ankara’da Kent Otel’de Irak’taki aşiretlerin temsilcileriyle Musul gündemli bir toplantı düzenlemişti. 12 Eylül darbesini yapan Kenan Cihan de 1998’te verdiği bir mülakâtta, “Özal, 1991 yılbaşında ziyaretime geldi. O vakit Cumhurbaşkanı değildim. Bana, ‘Musul’a girsek nasıl olur?’ dedi. Ben de ‘Sakın ha!’ dedim, Özal’ı durdurdum” demişti.

Türkeş’ten Musul’u alalım mektubu

Musul’un alınmasını isteyen bir mektup gönderen Alparslan Türkeş dışında periyodun siyasi önderlerinin Özal’ın karşısında olduğu görüşünü savunan Koçak, Süleyman Demirel’in bunların başında geldiğini belirterek şunları anlatmıştı: “Demirel’in sağ kolu olan Necmettin Cevheri Özal’a geldi. Demirel’in ‘Özal Musul’a mehter marşıyla girerse bir daha onu iktidardan indiremeyiz’ dediğini ve bu yüzden dayanak vermediğini söyledi. Musul ulusal bir sıkıntıdır lakin o devir iç siyaset materyali yapıldı.”

Turgut Özal’ın oğlu Ahmet Özal da babasının Musul ve Kerkük planını doğrulamıştı. Ahmet Özal birkaç yıl evvelki bir röportajında, Körfez krizi sırasında yaşananları şöyle anlatmıştı: “Rahmetli babam, 1991 Körfez krizinde Musul ve Kerkük ile ilgili vaktin Genelkurmay Lideri Orgeneral Necip Torumtay’a TSK’nın Musul ve Kerkük konusunda bir senaryosu olup olmadığını sordu. Bu soru üzerine Torumtay istifa etti. O devirde ABD de bu teşebbüse karşı değildi. Lakin TBMM babama dayanak vermedi. O gece babam bize, ‘Körfez savaşı sonrası masada oturabilmemiz için bir tabur göndermemiz lazım yoksa bizi sonra masaya oturtmazlar. Türkiye yapılan bu yanılgının bedelini 20-25 sene sonra çok ağır öder’ demişti. O denli de oldu.”

Baba Bush: “Kıbrıs’tan çıktınız mı güya? Musul’da kalırsınız”

Turgut Özal’ın kardeşi merhum Korkut Özal da ağabeyinin ABD ile zımnî bir muahede yaptığını, bu mutabakat uyarınca Türkiye’nin Musul ve Kerkük’ü alacağını, lakin muhalefetin tavrından ötürü mutabakatın hayata geçirilemediğini aktarmıştı. Devrin Başbakanı merhum Yıldırım Akbulut ise yıllar sonra kimi eski ANAP’lı milletvekilleriyle sohbetinde, Musul’la ilgili olarak Özal ile Bush ortasında şu diyaloğun yaşandığını anlatmıştı:

Bush: Sayın Özal, Musul ve Kerkük’e girin.

Özal: Sayın Bush, bugün “gir” diyorsunuz. Yarın da “çık” dersiniz.

Bush: Kim girdiği yerden çıktı ki siz de çıkacaksınız! Kıbrıs’a girdikten sonra çıktınız mı güya? Musul’da da kalırsınız.