Türkiye, İngiltere müzelerindeki Anadolu’ya ilişkin yapıtların iadesi için devrede

Türkiye’nin de British Museum’daki kayıp ve çalıntı haberleri üzerine burada sergilenen yapıtların durumunu öğrenmeye yönelik teşebbüslerinin akabinde İngiltere müzelerinde sergilenen Anadolu ve Osmanlı yapıtlarına ait yeni bir teşebbüs oldu. Buna nazaran Türkiye, İngiltere’de kaçırılan yapıtların iadesi için resmi müracaatlar yapmaya hazırlanıyor.

British Museum, 16 Ağustos’ta depolarda tutulan birçok yapıtın çalındığı, kaybolduğu ve ziyan gördüğü haberiyle gündeme geldi.

Bu periyotta sorumluların ismi ve kaybolan yapıtların sayısı belirtilmezken, kısa mühlet sonra kayıp, çalıntı ve ziyan gören eser sayısının yaklaşık 2 bin olduğu ortaya çıktı.

Akdeniz kültürleri, Helenistik devir heykelleri ve yapıtları alanında 30 yıldır müzede çalışan küratör Peter Higgs’in olayın sorumlusu olarak temmuzda işten çıkarıldığı, kimi çalınma olaylarının ise yıllardan beri var olduğu belirlendi.

Eserler satışa çıkartılmış

Bu noktada müzeye yıllardır envanterde bulunan yapıtların internet üzerinden satıldığı bilgisini verdiğini argüman eden yabancı uzmanlar da devreye girdi. Buna ispat olarak da yıllardır eBay internet sitesinde satılmayı bekleyen kimi eserler gösterildi.

Kanıt olarak sunulan eBay satıcısının kullanıcı isminin “Sultan1966” olması ise X’teki kullanıcı ismi “Sultan1966” olan Higgs’in üzerindeki kuşkuları uygunca derinleştirdi.

“Utanç verici bir durum”

İngiliz medyasına konuşan yabancı uzmanlar, müzenin utanç verici bir durum olduğu için bu mevzuyla ilgilenmediğini belirtirken, olayın ortaya çıkışının 9. gününde Müze Müdürü Hartwig Fischer istifa etti. Fischer, tezlerin 2021’de önlerine geldiğini lakin o vakit ciddiyetle hususa eğilmediklerini itiraf etti.

Çalıntı haberleri ülkeleri harekete geçirdi

Çalıntı haberlerinin akabinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Uğraş Dairesi Lideri Zeynep Boz, Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla müzeye mektup yolladı.

Mektupta, çalıntı haberlerinin akabinde müzedeki Anadolu yapıtlarının durumu hakkında bilgi talep edilirken, bunların Türkiye’ye iadesi istendi.

Türkiye dışında Çin de British Museum’daki Shang, Zhou, Wei ve Jin üzere hanedanlara ilişkin yaklaşık 23 bin yapıtı resmi yazıyla talep etti.

Kaçak yollardan getirilen eserler

Çin’in talep mektubunda, “British Museum koleksiyonunda bulunan yaklaşık 8 milyon eser, İngiltere dışından geliyor ve büyük çoğunluğu uygunsuz yollardan hatta ahlaksız yollarla elde edilmiş durumda.” ifadeleri yer aldı.

Tiktok’da bizi takip edin

Çin’den İngiltere’ye suçlama

İngiltere’yi tarihi yapıtları iade etmeyerek memleketler arası sorumluluklarını yerine getirmemekle suçlayan Çin dışında Gana, Hindistan ve Etiyopya da müzedeki yapıtların iadesini istiyor.

Gana ve Hindistan, yapıtların tarihi pahası yanında kutsiyeti bulunduğunu da belirtirken, Yunanistan ise tarihi yapıtlarını İngiltere’ye getiren Elgin Lordu’nun ismiyle tanınan Parthenon mermerlerini yıllardır talep ediyor. Bugün Parthenon’da sütun vazifesi gören heykellerden biri hala British Museum’da sergileniyor.

İngiltere ise talepler karşısında, yapıtların Londra’da daha düzgün korunduğunu, vaktinde resmi müsaadelerle getirildiğini ve kelam konusu ülkelerin tanıtımına katkı sağladıklarını tez ederek istekleri geri çeviriyor.

Muğla’ya özel kısımlar var

British Museum bugün, hem İngiltere hem de dünyanın en değerli arkeoloji, kültür ve sanat müzesi olarak biliniyor. Yıllık ortalama 6 milyon ziyaretçi ağırlayan müzedeki yapıtların büyük çoğunluğunu ise dünyanın farklı yerlerinden getirilen değerli tarihi eserler oluşturuyor.

İngiliz arkeolog, diplomat ve araştırmacıların yıllarca arkeolojik hafriyat, koleksiyon ya da kaçakçılık yoluyla elde ettiği tarihi eserler ortasındaki Mısır firavunlarına ilişkin mumyalar, hazineler, antik Roma ve Yunan medeniyetine ilişkin heykeller, Amerikan yerlilerine ilişkin silah ve takı üzere eşyalar, her kıtaya ve medeniyete ayrılmış salonlarda sergileniyor.

Müzenin en dikkat alımlı kısmını Türkiye’nin antik kentlerinden getirilen yapıtların sergilendiği 15 ile 23 numaralı salonlar ortasındaki galeriler oluşturuyor. Bugün bu salonlarda çoğunlukla Muğla’dan getirilen eserler bulunurken, Yunanistan ve Türkiye’nin farklı kentlerinden eserler de görülebiliyor.

Sergilenen eserler

Bu galeriler ortasında büsbütün Muğla’dan getirilen tarihi yapıtların oluşturduğu iki salon bulunuyor. Antik dünyanın 7 mükemmelinden biri sayılan “Halikarnas Mozolesi” kalıntıları, bu ismin verildiği 21 numaralı salonda sergileniyor. Burada, Kral Mausolos, eşi Artemisia ile dev at ve aslan heykellerinin yanı sıra savaş sahneleri kabartmaları ve büstler ziyaret edilebiliyor. Mermer üzerine işlenmiş kabartmaların bir kısmı ABD’deki müzelere süreksiz olarak gönderilmiş durumda.

Halikarnas Mozolesi, bir koridorla “Nereidler Anıtı” galerisine bağlanıyor. Anıtın modüllerinin neredeyse büsbütün birleştirilerek tekrar inşa edildiği galeride bugün Muğla’daki Ksanthos Antik Kenti’nden getirilen başka eserler de sergileniyor.

British Museum’un ziyaretçilerini, ana giriş kapısının çabucak içinde 2 aslan heykeli karşılıyor. Halikarnas Mozolesi kazısından çıkarılan iki aslanı geçip müzenin merkezindeki 2. Elizabeth Büyük Salonu’na ulaşan ziyaretçiler, yaklaşık 2 metreye 3 metre büyüklüğündeki Knidos Aslanı’nı görebiliyor.

Bugün Muğla’nın Datça ilçesinde bulunan Knidos’tan kaçırılarak İngiltere’ye getirilen bir öbür heykel ise çiftçilerin rahmet rabbi Demeter heykeli.

3. Selim’in kılıcı müzeye satıldı

British Museum’un İslam yapıtları kısmında de tüm İslam dünyasından getirilen eserler yer alıyor.

Çoğunlukla geçmişin üst seviye isimlerinin bağışladığı yapıtların o bireylerin eline nasıl geçtiğine ait bilgi yer almazken, Edward Beghian isimli “bağışçının” müzeye sattığı eserler ortasında Sultan 3. Selim’in kılıcı da var.

Osmanlı sanatı ve kültürüne ait yapıtların sergilendiği “İslam Dünyası” salonunda, İstanbul’daki Mimar Sinan yapıtı Çinili Hamamı’nın çinileri, koleksiyoner John Henderson’un vefatının akabinde bağışladığı çini eşyalar ile müzenin birinci yöneticilerinden Augustus Wollaston Franks’ın bağışladığı ya da satın aldığı eserler bulunuyor.

British Museum’da ayrıyeten Gümüşhane’de bulunan bronz Afrodit heykelinin başı, Hatay’da bulunan ve varlığından o vakte kadar haberdar olunmayan Kral İdrimi heykeli ile Türkiye’de bulunmuş çok sayıda irili ufaklı tarihi eser mevcut.

Eyüp Sultan çinileri Victoria ve Albert’ta

Londra’daki Victoria ve Albert Müzesi (VA) ise dünyanın her yerinden getirilen sanat yapıtlarını bünyesinde barındıran bir müze olarak dikkati çekiyor.

Koleksiyonunda 5 bin yıllık bir periyodu saklayan müzenin envanteri yeniden British Museum’daki üzere bağışlar ya da dünyanın her yerindeki koleksiyoner ve kaçakçılardan satın alınarak oluşturulan yapıtlardan meydana geliyor.

VA’da dikkati çeken Türk yapıtları ortasında çiniler ve padişah portreleri bulunuyor. Fatih Sultan Mehmet’in İtalyan Gentile Bellini’ye yaptırdığı portrenin de sergilendiği müzede, çok sayıda Osmanlı sultanına ilişkin çizimler görülebiliyor.

1700 eser Türkiye ile alakalı

Türk sanatına ilişkin halı ve dokumacılık kısımlarının yer aldığı müzede çiniler de sergileniyor. Müzede sergilenen çiniler ortasında tek bir karodan oluşan modüllerin yanında bütün çini paneller de bulunuyor. Müzede sergilenen tam çini paneller ortasında Eyüp Sultan Türbesi, Edirne Sarayı ve Piyale Paşa Mescidi’nden paneller yer alıyor.

Dikkat cazibeli bir öbür eser ise İstanbul’daki Fuat Paşa Konağı’ndan bütün halde taşınmış çini şömine.

Envanterinde Türkiye’ye ilişkin çini, çizim, fotoğraf ve arkeolojik eserler bulundurması açısından Oxford Üniversitesinin 350 yıllık Ashmoleon Müzesi de öne çıkıyor. Müzedeki yaklaşık 120 bin yapıttan 1700 kadarının Türkiye’den götürülmüş yahut Türkiye ile alakalı olduğu belirtiliyor.

Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)